ભારતમાંથી ઉદભવેલી યોગ વિદ્યા આજે સમગ્ર વિશ્વમાં પોતાની પાંખો ફેલાવી રહી છે. યોગાસન દરેક ઉંમરના લોકો કરતા જોવા મળે છે અને તેનો લાભ લે છે. યોગ વિદ્યા, જેણે વૈશ્વિક સ્તરે પોતાની ઓળખ બનાવી છે, તે દર વર્ષે 21 જૂનના રોજ ‘આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ’ તરીકે ઉજવવામાં આવે છે. આ વર્ષની થીમ ‘માનવતા માટે યોગ’ છે. યોગ પર અધિકૃત અને સુવ્યવસ્થિત ગ્રંથ ‘યોગ સૂત્ર’ છે, જે ઇ.સ. પુર્વ 200 માં લખવામાં આવ્યો હતો. પ્રથમ વખત યોગ વિદ્યાનું યોગ્ય વર્ગીકરણ પતંજલિ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું. ચાલો જાણીએ એવા જ પ્રાચીન યોગ ગુરુઓ વિશે.
વશિષ્ઠ ઋષિ સપ્તઋષિઓમાંના એક હતા. તેઓ બ્રહ્માજીના માનસ પુત્ર પણ હતા. વાલ્મીકિએ ઋષિ વશિષ્ઠના નામે ‘યોગ વશિષ્ઠ’ નામનો ગ્રંથ લખ્યો. આ યોગનો મહત્વનો પાઠ છે. તે વિષયને સમજાવવા માટે લગભગ 32000 શ્લોક અને ટૂંકી વાર્તાઓ પણ ધરાવે છે.
મહાવીર સ્વામીને મહાયોગી કહેવામાં આવે છે, કારણ કે તેઓ સાડા 12 વર્ષ સુધી મૌન રહ્યા. આ દરમિયાન તેને અનેક પ્રકારની પરેશાનીઓનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. અંતે, તેમણે ‘કેવલા જ્ઞાન’ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. મહાવીર સ્વામીએ યોગના જ્ઞાનને નવું સ્વરૂપ આપ્યું હતું.
ગૌતમ બુદ્ધનું બાળપણનું નામ સિદ્ધાર્થ હતું. ઘણા લોકો તેમને ભગવાન શિવનો અવતાર કહે છે તો ઘણા લોકો ભગવાન વિષ્ણુનો અવતાર. જ્યારે ગૌતમ બુદ્ધે ઘર છોડ્યું, ત્યાર બાદ તેમણે અલરા, કલામ, ઉદ્દક, રામાપુત્ત વગેરે જેવા અનેક ઋષિઓ પાસેથી યોગ, ધ્યાન અને તપનું શિક્ષણ મેળવ્યું. આ પછી તે સત્યની શોધમાં નીકળી પડ્યા. જ્યારે તેમને જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું, ત્યારે તેણે પોતાનું દર્શન અને ધર્મ સ્થાપિત કર્યો. તે અષ્ટાંગિક માર્ગ પર જ ગૌતમ બુદ્ધે યોગ શિક્ષા આપી.
પતંજલિની ગણતરી એવા પ્રથમ યોગીઓમાં થાય છે, જેમણે યોગને યોગ્ય અને સંક્ષિપ્તમાં સમજાવ્યું હતું. મહર્ષિ પતંજલિએ યોગ પર ઘણા પુસ્તકો લખ્યા, જેમાંથી તેમનું સૌથી પ્રખ્યાત પુસ્તક યોગ સૂત્રો છે. આ ઉપરાંત ભારતીય તત્વજ્ઞાન સાહિત્યમાં પતંજલિ દ્વારા લખાયેલા ત્રણ ગ્રંથો, યોગસૂત્ર, અષ્ટાધ્યાયી પર ભાષ્ય અને આયુર્વેદ પરના ગ્રંથો છે.
આદિ શંકરાચાર્યે તમામ હિંદુઓને સંગઠિત કરવાનો પૂરો પ્રયાસ કર્યો હતો. હિન્દુઓની તમામ જ્ઞાતિઓને એકત્ર કરીને ‘દસનમી સંપ્રદાય’ નામની સંસ્થાની રચના કરવામાં આવી. આદિ શંકરાચાર્યએ સાધુ સમાજના ચાર ધામની ચાર પીઠની રચના કરી. જેના પર ચાર શંકરાચાર્યની પરંપરા શરૂ થઈ. તેમના ઋષિમુનિઓ તમામ યોગાભ્યાસ જ કરતા હતા.
ગુજરાતી
English
हिन्दी
मराठी