ત્રેતાયુગથી છે આ મંદિરનો ઈતિહાસ.!! પરસ્પર સૌહાર્દનું પ્રતિક છે અહીંનો ખિચડી મેળો…

ગોરખપુરનું ગોરખનાથ મંદિર હાલમાં ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથના કારણે દેશભરમાં પ્રખ્યાત છે, પરંતુ આ મંદિરનું અસ્તિત્વ ત્રેતાયુગથી છે. અલાઉદ્દીન ખિલજી અને ઔરંગઝેબ દ્વારા આ મંદિરને નષ્ટ કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો પરંતુ આ મંદિરનું મહત્વ હંમેશા રહ્યું. મકર સંક્રાંતિ પર આ મંદિર પરિસરમાં યોજાતા ખિચડી મેળામાં દેશ-વિદેશના ભક્તો અહીં આવે છે અને બાબા ગોરખનાથને ખીચડી ચઢાવે છે. ગોરખપુર રેલ્વે સ્ટેશનથી આ મંદિરનું અંતર માત્ર ત્રણ કિલોમીટર છે.

ઈતિહાસમાં ઉલ્લેખ છે કે 14મી સદીમાં અલાઉદ્દીન ખિલજી અને 18મી સદીમાં ઔરંગઝેબે આ મંદિર પર હુમલો કરીને તેને નષ્ટ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. મંદિરના કેટલાક ભાગને નુકસાન થયું હતું પરંતુ અહીં હિંદુ સંસ્કારો અને પરંપરાઓને જીવંત રાખવામાં આવી હતી. 19મી સદીમાં દિવંગત મહંત દિગ્વિજય નાથ અને મહંત અવેદ્યનાથના સમર્થનથી ભક્તો દ્વારા મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ મંદિરનું મહત્વ એ વાત પરથી જાણી શકાય છે કે બાબા ગોરખનાથના નામ પરથી આ જિલ્લાનું નામ ગોરખપુર રાખવામાં આવ્યું હતું.

ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથ હાલમાં આ પીઠના મહંત અને ગોરક્ષપીઠાધિશ્વર છે. ગોરખનાથ મંદિરની વેબસાઈટ અનુસાર, ગોરક્ષનાથે પવિત્ર નદી રાપ્તીના કિનારે તપસ્યા કરી હતી અને અનેક પ્રકારની સિદ્ધિઓ મેળવી હતી. ગોરખનાથ મંદિર 52 એકર વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે. મંદિર પરિસરમાં આવેલી અખંડ જ્યોતિ અને અખંડ ધૂના આ મંદિરની વિશેષતા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે અખંડ ધૂનમાં અહીં સદીઓથી આગ ઓલવાઈ નથી અને અહીંથી દિવસ-રાત ધુમાડો નીકળતો રહે છે.

ગોરખનાથને ગોરખનાથ મઠ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ મઠ નાથ પરંપરામાં નાથ મઠ સમૂહનું મંદિર છે. તેનું નામ ગોરખનાથ મધ્યયુગીન સંત ગોરખનાથ (ઈ.સ. 11મી સદી) પરથી પડ્યું છે જેઓ પ્રસિદ્ધ યોગી હતા. નાથ પરંપરાની સ્થાપના ગુરુ મચેન્દ્રનાથે કરી હતી. ગોરખનાથ મંદિર એ જ જગ્યાએ આવેલું છે જ્યાં તેઓ તપસ્યા કરતા હતા અને આ મંદિરની સ્થાપના તેમને શ્રદ્ધાંજલિ તરીકે કરવામાં આવી હતી.
આ મંદિર ઉત્તર પ્રદેશ, તરાઈ પ્રદેશ અને નેપાળમાં ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. ગુરુ ગોરખનાથ સાથે જોડાયેલી એક દંતકથા એ છે કે જે ભક્ત ગોરખનાથ ચાલીસાનો 12 વખત જાપ કરે છે તે દિવ્ય જ્યોતિ અથવા ચમત્કારિક જ્યોતથી ધન્ય બને છે.

આ મંદિરના પ્રથમ મહંતને શ્રી વરદનાથજી મહારાજ કહેવામાં આવે છે, જેઓ ગુરુ ગોરખનાથના શિષ્ય હતા. તે પછી, પરમેશ્વર નાથ અને ગોરખનાથ મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરનારાઓમાં અગ્રણી બુદ્ધનાથ જી (1708-1723), બાબા રામચંદ્ર નાથ જી, મહંત પ્યાર નાથ જી, બાબા બાલક નાથ જી, યોગી મનસા નાથ જી, સંતોષ નાથ જી મહારાજ, ગોરક્ષ પીઠાધીશ્વર પદ પર મહેરનાથજી મહારાજ, દિલાવરનાથ જી, બાબા સુંદરનાથ જી, સિદ્ધપુરુષ યોગીરાજ ગંભીરનાથ જી, બાબા બ્રહ્મનાથજી મહારાજ, બ્રહ્મલિન મહંત શ્રી દિગ્વિજય નાથજી મહારાજ, મહંત શ્રી અવૈદ્યનાથજી મહારાજને મૂકવામાં આવ્યા હતા. હાલમાં યોગી આદિત્યનાથ પીઠાધીશ્વર છે.

એવું માનવામાં આવે છે કે નાનક પછી તેમના પુત્ર બાબા શ્રીચંદ પણ ગોરખપુર આવ્યા હતા. તેઓ શીખોના ઉદાસી સંપ્રદાયના હતા, તેથી તેમની યાદમાં અહીં પાંચ ઉદાસી ગુરુદ્વારા બનાવવામાં આવ્યા હતા. આ ગુરુદ્વારા આજે પણ નખાસ ચોક, જટાશંકર, બસંતપુર, રાજઘાટ અને ઘંસિકાત્રામાં હાજર છે, જ્યાં સંતોના ભજન-કીર્તનની પ્રક્રિયા ચાલુ રહે છે. ગોરખનાથ મંદિર પરિસરમાં બાબા ગોરખનાથ ઉપરાંત અન્ય અનેક દેવી-દેવતાઓના મંદિરો બનાવવામાં આવ્યા છે. ભીમ સરોવર, ભીમની પડેલી મૂર્તિ અને હનુમાન મંદિરની મુલાકાત લેનારા લોકોની ભીડ હંમેશા જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત મંદિર પરિસરમાં લગભગ અડધો ડઝન દેવી-દેવતાઓના મંદિરો આવેલા છે.